Czym jest „obraza uczuć religijnych” w świetle prawa? | Adam Bodnar x Miesiąc Fotografii

Dlaczego obrazy? to program wydarzeń stworzony na bazie wybranych obrazów – plakatów, znaków, fotografii, widoków – które w ciągu ostatnich dwóch lat okazały się w Polsce ważne. „Ważne” dlatego, że jako powszechnie dostępne były omawiane, przywoływane w gorących dyskusjach, a przy tym skupiały jak w soczewce najistotniejsze tematy polskiej rzeczywistości politycznej i społecznej. Wywoływały napięcia, ale też je wyrażały. Program wydarzeń z cyklu Dlaczego obrazy? nawiązuje do projektu Why Pictures? (whypictures.net) realizowanego przez Krzysztofa Pijarskiego i Witka Orskiego. Program powstał na podstawie doświadczeń Szkoły Patrzenia – projektu edukacji wizualnej tworzonego przez Instytut Fotografii Fort (szkolapatrzenia.pl). Kuratorką cyklu jest Agnieszka Pajączkowska.

Wstęp wolny.

Dlaczego obraz święty?

W kwietniu 2019 roku trzy aktywistki w ramach protestu przeciwko homofobicznej instalacji w kościele św. Dominika w Płocku, rozwiesiły w jego okolicy wizerunki Matki Boskiej Częstochowskiej z aureolą w kolorach tęczy. Akt oskarżenia płockiej Prokuratury Rejonowej wobec Elżbiety Podleśnej, Anny Prus i Joanny Gzyry-Iskandar trafił do sądu w czerwcu 2020 roku. Przedstawiono w nim zarzuty obrazy uczuć religijnych poprzez znieważenie przedmiotu czci religijnej, za co grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. W 2021 roku sąd uznał, że aktywistki nie dopuściły się przestępstwa, ponieważ ich działanie nie było intencjonalne. „Nie można uznać, by tęczowa flaga osób LGBT kogokolwiek obrażała” – powiedziała sędzia Sądu Rejonowego w Płocku w uzasadnieniu wyroku. Tęcza jest symbolem walki o równouprawnienie osób LGBT+, a dążenie do równouprawnienia „co do istoty nie może być lżące, obraźliwe”, tłumaczył konstytucjonalista.

A jednak w Polsce temat „obrażania uczuć religijnych” (między innymi przez sceny sztuk teatralnych, dzieła sztuki, performansy czy działania aktywistyczne) wciąż powraca. W indywidualnym odbiorze osób o konserwatywnym światopoglądzie katolickim sceny bywają „gorszące”, działania „obrazoburcze” lub „bluźniercze”. Wydaje się, że w Polsce obrazy – również te będące symbolami, wyobrażeniami, a nie konkretnymi, materialnymi obiektami – traktowane są bardzo poważnie, są niemal personifikowane. Ich przekształcanie, przetwarzanie czy reinterpretowanie bywa traktowane jako atak na przekonania i wartości pewnej grupy społecznej.

Dlaczego tak się dzieje? Czym są obrazy w polskim katolicyzmie? Czy można obrazić obraz, czy raczej obraża się za pomocą obrazów? Czy „obrazę uczuć religijnych” da się zmierzyć i ocenić? Gdzie przebiega granica między zniszczeniem obrazu (ikonoklazmem), będącym faktycznym aktem wandalizmu/przemocy, a przetworzeniem lub przywłaszczeniem, które jest praktyką znaną ze świata sztuki (appropriation art)? I wreszcie – na ile wykorzystanie wizualnego symbolu może być skutecznym środkiem przeciwstawiania się dyskryminacji i przemocy, których osoby LGBT+ doświadczają w Polsce?

Spotkanie jest organizowane w ramach 20. edycji Miesiąca Fotografii.